سلام علیکم و رحمةالله
تفاوت بابهای تفاعل و مفاعله در سورۀ مبارک مجادله نیز دیده میشود. سورۀ مجادله، یک بار بحث «تناجی» (باب تفاعل) را مطرح میفرماید و بار دیگر بحث «مناجاة» (باب مفاعله):
- باب تفاعل: «إِذَا تَنَاجَيتُم فَلَا تَتَنَاجَوا بِالإِثمِ وَالعُدوَانِ وَمَعصِيَتِ الرَّسُولِ» (مجادله: 9)
- باب مفاعله: «إِذَا نَاجَيتُمُ الرَّسُولَ...» (مجادله: 12)
وقتی این دو را در سوره مقایسه میکنیم، متوجه میشویم که در «تناجی» کسی در حال نجوای با شما است و شما در حال استماع هستید؛ و در «مناجاة» شما با کسی نجوا میکنید. بنابراین در فعلی که با مشارکت چند نفر انجام میشود، حالت تلقی (دریافت کردن)، بهوسیلۀ باب تفاعل میآید و حالت القاء، بهوسیلۀ باب مفاعله. درستی این نتیجه را در آیات دیگر قرآن کریم نیز که بررسی کردیم (البته نه در همه جا)، ثابت شد.
این جمعبندی یک جمعبندی شخصی از استعمالات قرآن کریم از این بابها است؛ نه با مراجعه به منابع و کتب لغوی و ادبی.