تا کجا می‌توان آیات را صرفاً بنا بر سیاق فهمید؟

Question

سلام

بسیای از مطالبی که شما در سورۀ بلد فرمودید، مخالف مشهور است؛ مثلاً در معنای «نجدین» (بلد: 10) یا «کان» در «ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ» (بلد: 17) را به «اقتحم» (بلد: 11) عطف کردید. من در تفاسیر روایی، معمولاً همان مطالب مشهور را دیده‌ام؛ مثلاً در «نجدین» ترجمۀ شما با آیه تناسب دارد؛ اما با روایت تناسب ندارد.

سؤالم این است که ما تا کجا می‌توانیم آیات و سوره‌ها را جدای از شأن نزول و صرفاً بنا بر سیاق بفهمیم؟ 

Answer 1

سلام علیکم و رحمة الله

در مقام فهمیدن آیه، تعبد موضوعیت ندارد؛ مقام عمل است که مستلزم تعبد است. فرض کنید ذیل آیۀ «الحمد لله رب العالمین» (حمد: 2) روایتی باشد با این مضمون که این آیه یعنی «خداوند از آسمان آب نازل کرد»! در این صورت ما این روایت را -حتی اگر سند صحیحی داشته باشد- نمی‌پذیریم و آن را جعلی می‌دانیم؛ زیرا اصلاً نمی‌توان پذیرفت که این آیه به آن معنا باشد؛ زیرا در هر صورت این آیه ظاهری دارد و ظاهرش برای ما حجت است.

اما در مقام عمل، متعبدیم؛ مثلاً چگونه نمازخواندن را از روایت می‌پرسیم و به آن عمل می‌کنیم.

پس مقام فهم و مقام عمل با یکدیگر متفاوت هستند.

نکتۀ دیگر آنکه در مقام فهم نیز اگر روایت صحیح‌السندی وجود داشته باشد، به آن توجه می‌کنیم که تا حد ممکن، آیه را هماهنگ با آن بفهمیم. اما در بسیاری اوقات، روایاتی که برای ما نقل شده، روایات صحیح‌السندی نیستند و ضعیف و مرسل‌اند؛ یعنی در مقام فهم قرآن نیز روایات قابل‌تعبد اندک هستند.