آیا این برداشت از کلمۀ «ویل» صحیح است؟

Question

در سورۀ ماعون کلمۀ «ویل» (وای بر...) وجود دارد. گفته می‌شود «ویل» چاهی در جهنم است. شاید بتوان گفت تمام عذاب‌هایی که خداوند به آن‌ها در قرآن کریم اشاره فرموده است (عذاب الیم، عذاب خوارکننده، عذاب حریق، سقر و...) یک طرف و «ویل» هم یک طرف! گویی حضرت پروردگار، درب این چاه را کنار نزده تا مشخص شود چه عذابی درون آن است! من برای اینکه معنای این کلمه را برای مخاطبینم جا بیندازم، می‌گویم: «فرض کنید پدر و مادری دارای فرزندی نابهننجار هستند. پدر و مادر، او را تهدید و توبیخ می‌کنند؛ می‌گویند «حق نداری با آن دوست ناباب رفت‌وآمد کنی»؛ فرزند اطاعت نمی‌کند؛ این بار چیزی را که به آن علاقه دارد، به‌عنوان تنبیه از او می‌گیرند و او را از علائقش محروم می‌کنند؛ اما باز فرزند گوش نمی‌کند؛ حبسش می‌کنند؛ تنبیه بدنی می‌کنند؛ یا به او غذا نمی‌دهند؛ اما باز اطاعت نمی‌‌کند. در این حال می‌گویند: «وای به حالت اگر دوباره با آن دوستت رفت‌وآمد کنی». یعنی این عبارت «وای بر...»، آن شدت و حدت تنبیه پدر و مادر را نسبت به آن عمل زشت فرزند نشان می‌دهند.

1. آیا این برداشت را تأیید می‌کنید؟
2. در فراز بیستم خطبۀ فدکیۀ خانم حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها -که حکایت بازگشت ایشان به خانه و خواندن روضۀ مظلومیت مولا علی علیه‌السلام است- عبارت «ويلاي فِي كُلِّ شَارِقٍ ويلاي فِي كُلِّ غَارِب» آمده است؛ به‌معنای «وای بر من در هر طلوع و غروبی». همچنین در فراز بیست و یکم این خطبه، مولی الموحدین امیرالمؤمنین علیه‌السلام حضرت صدیقۀ طاهره سلام‌الله‌علیها را دلداری می‌دهند و می‌فرمایند: «لَا وَيْلَ لَكِ بَلْ الْوَيْلُ لِشَانِئِكِ» (ویل برای تو نیست؛ بلکه برای دشمنان بدخواه تو است). با توجه به معنای فوق از این کلمه، چرا حضرت از آن استفاده فرموده‌اند؟ آیا ایشان با این کلمه -در آن وضعیت غصب فدک و خلافت و وضعیت ناراحت‌کننده‌ای که وجود داشته- خود را نفرین می‌کرده‌اند؟ یا این کلمه معنای دیگری دارد؟

Answer 1

بسم الله الرحمن الرحیم

سلام علیکم و رحمة الله

بله؛ آنچه از روایات برمی‌آید، این است که «ویل» عمیق‌ترین چاه عذاب در جهنم است؛ اما من چندان لزومی نمی‌بینم که در تبیین و توضیح ویل، بخواهیم آن را در برابر تمام عذاب‌های جهنم قرار دهیم و بگوییم «ویل» از تمام آن‌ها سنگین‌تر است؛ زیرا این ادعا نیازمند علمی خاص است که ما از آن بهره‌ای نداریم. همین مقدار که بگوییم «ویل» اظهار حسرت خداوند است و جایی است که خداوند نسبت به وضعی که برای کسی پیش آمده است، «وای» می‌گوید و از آن می‌فهمیم عاقبت شومی در انتظار او است و حتماً شومی آن عاقبت، بسیار زیاد است که خداوند می‌فرماید: «وای بر...»، همین مقدار معنا کفایت می‌کند و بیش از آن و گفتن حرف‌هایی که شاید علم کافی پشت آن نباشد، لزومی ندارد.

کلمۀ «ویل» به معنای «وای» است. آنچه موجب می‌شود کلمۀ ویل در سورۀ مبارک ماعون را به عذابی شدید و علیم در جهنم تعبیر کنیم، آن است که گویندۀ این «ویل» خداوند متعال است. تجسم این ویلی که خداوند می‌فرماید، عذاب جهنم است؛ اما کلمۀ «ویل» (وای بر...) -چنان‌که در فارسی نیز به کار می‌رود- یعنی «مصیبتی بر من وارد شده و ناراحتی و غصه‌ای به من رسیده است» و معنایش این نیست که «وایِ خداوند بر من» یا «جهنم برای من». حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها این را به این خاطر فرمودند که دچار مصیبت بودند. امیرالمؤمنین علیه‌السلام هم با آن پاسخ خواستند بفرمایند که ظاهر قضیه این است که مصیبت متوجه تو شده است؛ ولی حقیقت قضیه این است که مصیبت اصلی -که در آخرت است- متوجه بدخواهان تو شده است. به نظر من هیچ‌یک از این دو جملۀ این دو بزرگوار غلط نیست؛ بلکه در جای خود درست و متین قرار گرفته است.