معنای واژۀ «سُعُر» در سورۀ مبارک قمر

Question

آیه 24 سورۀ قمر: «فَقَالُوا أَبَشَرًا مِّنَّا وَاحِدًا نَتَّبِعُهُ اِنَّا اِذًا لَّفي ضَلالٍ وَسُعُرٍ»

آیه 47 سورۀ قمر: «اِنَّ الْمُجرِمينَ في ضَلالٍ وَسُعُرٍ».

کلمۀ «سُعُر» در آیات 24 و 47 سورۀ مبارک قمر آمده است. ذیل آیۀ 24 در پاورقی کتاب آمده است که «سُعُر» از ریشۀ «س‌ع‌ر» به معنای «شدت حرارت و التهاب» است و فرموده‌اید که چون بین «تبعیت از دستور مُنذِر» و «ورود به آتش ملتهب» نسبت روشنی وجود ندارد، مراد از این را در این آیه، «دیوانگی» در نظر می‌گیریم.

من فکر می‌کنم لزومی ندارد «سُعُر» را در معنای دیگری استفاده کنیم؛ زیرا اینها می‌گفتند: «ما اگر از بشری مثل خودمان که بی‌کس‌وکار و بدون عِده و عُده است، تبعیت کنیم، در گمراهی و آتش خواهیم بود»؛ یعنی این‌ها تبعیت از رسول را مساوی سوختن می‌دانستند و می‌گفتند با این کار، دنیای ما می‌سوزد و از بین می‌رود. در آیۀ 47 هم که این واژه تکرار می‌شود، گویی خداوند با این تکرار، اشاره می‌کند به همین قضیه که آن‌ها فکر می‌کردند که اگر در دنیا تابع ولی الله شوند، در گمراهی و آتش هستند؛ در صورتی که حقیقت و تجسم عملشان در روز قیامت این می‌شود که مجرمینی که به خاطر همین نسوختن در دنیا تابع ولی الله نشدند، در آخرت دقیقاً گرفتار همان ضلال و سعری می‌شوند که در دنیا از آن فرار می‌کردند.

بنابراین این دو ارتباط بسیار روشن و قشنگی دارند و نیازی نیست سعر را در دنیا (آیه 24) «دیوانگی» معنا کنیم و در آخرت (آیه 47)، «آتش»؛ در نتیجه در هر دو، معنای آتش صحیح است و اصلاً خداوند می‌خواسته تجسم عینی و حقیقی اعمال در دنیا و آخرت را با این کلام نشان دهد.

اگر نظرتان خلاف این مطلب است، لطفاً دلیلتان را بفرمایید؛ چون من قصد تدریس این سوره را دارم.

Answer 1

اولاً استعمال کلمۀ «سُعُر» در معنایی که شما بیان فرمودید هم از باب مجاز است؛ زیرا منظور از آن، آتش ظاهری نیست؛ بلکه «آتش تباهی» است. یعنی شما «سُعُر» را به معنای تباهی دانسته‌اید؛ زیرا طبیعتاً آنان نمی‌توانند بگویند «اگر از پیامبر تبعیت کنیم، در دنیا در آتش (ظاهری) خواهیم بود». پس نظر شما (سُعر = تباهی) با نظر بنده (سُعُر = دیوانگی) در این نقطه مشترک است و هر دو معنای مجازی و مناطی هستند نه معنای لغوی.

ثانیاً شاید شما بگویید معنایی که مدنظر شما است، به معنای لغوی کلمۀ «سُعُر» نزدیک‌تر است و به همین دلیل پذیرفتنی‌تر است. بله؛ این را من هم می‌پذیرم؛ اما مهم استعمال عرب است؛ یعنی باید ببینم آیا این کلمه به این معنا در عربی استعمال می شود یا به معنای دیوانگی. تا جایی که بنده حضور ذهن دارم، اگر از معنای ظاهری «سُعُر» عبور کردیم، معنای کنایی و مجازی آن همان «دیوانگی» است. این را باید در نظر بگیریم. اینکه برای کلمه‌ای معنایی زیبا به نظر برسد، کافی نیست.

ثالثاً استفاده از یک کلمه با دو معنا، یکی از اسلوب‌های ادبی و هنری قرآن کریم است؛ مثلاً در سورۀ شمس در هر دو آیۀ «وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا» (شمس: 7) و «فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُم بِذَنبِهِمْ فَسَوَّاهَا» (شمس: 14) کلمۀ «سوّی» استفاده شده؛ اما معنای اولی با دومی متفاوت است. این خود یک زیبایی است. در سورۀ قمر هم این افراد دربارۀ دنیا عبارت «ضلال و سعر» (قمر: 24) را به‌کار بردند؛ خداوند هم دربارۀ قیامت از عبارت «ضلال و سعر» (قمر: 47) استفاده می‌فرماید؛ اما منظور آن‌ها همان گمراهی و دیوانگی موردنظر خوشان بود و منظور خداوند، بدبختی و بیچارگی و بی‌نتیجه ماندن و آتش جهنم است. این یک صنعت هنری است و در جای خود، زیبا است.

بعد از بررسی این سه نکته، اگر مایل بودید، می توانید نظر خود را بفرمایید تا بنده هم بیشتر برررسی کنم.