این ابتلائات، همه بعد از هبوط شروع می‌شود. هبوط باید اتفاق می‌افتاد، حتی اگر آدم علیه‌السلام تخلف نمی‌کرد. می‌خواهم بگویم هبوط وابسته به تخلف نبود. تخلف باعث شد هبوط زودتر انجام شود و به‌نوعی با گوشمالی همراه شود، اما اگر آدم علیه‌السلام تخلف نمی‌کرد، باز هم هبوط می‌کرد. شاهدش هم این است که توبه که کرد، خدا توبه‌اش را قبول کرد، اما هبوط جبران نشد و سر جای خود ماند. چطور خداوند توبۀ یونس علیه‌السلام را قبول کرد و ایشان از شکم ماهی به بیرون پرت شد؟ خدا می‌توانست توبۀ آدم را هم قبول کند و ایشان برگردد به جنت. چرا برنگشت؟ چون اصلاً قرار نبود برگردد؛ آدم علیه‌السلام می‌توانست مثلاً سیصد سال را که دورۀ تعلّم او بوده، خوش و خرّم در بهشت با همسرش خوش باشد و تعلیم ببیند، در کنار نهر و درخت و آب و لذّت و همه‌چیز؛ بعد که دورۀ تعلّم تمام شد، خدا بفرماید: «دیگر استراحت، تمام، شما خلیفۀ من هستی، برو و کار خود را شروع کن» و سپس همۀ جریان ابتلاء و... شروع شود. اما خطای آدم علیه‌السلام باعث شد ایشان این دورۀ تعلّم را در سخت‌ترین شرایط بگذراند؛ خودش و حوا بر روی زمین کار کنند، زحمت بکشند و درعین‌حال تعلّم هم ببینند: «تَلَقَّى آدَمُ مِن رَبِّهِ كَلِمَاتٍ»(بقره/37).
